Zasadą jest, że każdy przedmiot należy do majątku wspólnego jeżeli został nabyty w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Zasada ta może być jednak zmieniona (wyłączając dany przedmiot lub prawo z majątku wspólnego i zaliczają go do majątku osobistego) przez:

  1. umowę majątkową małżeńską (intercyzę)
  2. przepis prawa.

Przez intercyzę małżonkowie mogą ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (art. 47 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Intercyza może być zawarta zarówno przed powstaniem wspólności ustawowej, jak i w trakcie jej trwania (np. przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie jego trwania).

Przepisem prawnym określającym co należy do majątku osobistego jest art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nim w skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą:

  1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
  2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę;
  3. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
  4. prawa niezbywalne przysługujące tylko jednemu małżonkowi;
  5. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków
  6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
  7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
  8. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
  9. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego,
  10. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom;

Do majątku osobistego wchodzą przedmioty nabyte przed postaniem wspólności ustawowej

Do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

W związku z tym przedmioty, które zostały nabyte przez oboje małżonków lub jednego z nich, przed powstaniem wspólności ustawowej należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Istotny jest więc moment nabycia danego przedmiotu majątkowego.

Przykładowo, w skład majątku osobistego jednego z małżonków wchodzi mieszkanie lub dom zakupione przez niego przed zawarciem małżeństwa.

Dziedziczenie do majątku osobistego
Zasadą jest dziedziczenie przez małżonków do majątku osobistego. Spadkodawca może jednak określić odmienne zasady dziedziczenia pozostawionego przez niego majątku.

Przedmioty nabyte poprzez dziedziczenie lub zapis wchodzą do majątku osobistego

Z reguły w skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie (testamentowe lub ustawowe) oraz zapis (zwykły lub windykacyjny). 

Wyjątkiem są jednak przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków. Wchodzą one bowiem do majątku wspólnego małżonków, nawet jeśli zostały nabyte przez dziedziczenie lub zapis. Na ogół bowiem intencją darczyńcy jest ofiarowanie takiego urządzenia na potrzeby całej rodziny, a nie tylko jednego z małżonków.

Spadkodawca dysponuje znacznymi możliwościami określenia, do którego z majątków wejdą przedmioty przekazywane przez niego w drodze dziedziczenia lub zapisu. Może on bowiem w testamencie postanowić, że:

  1. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie oraz zapis będą wchodzić do majątku wspólnego (czyli odejść od ww. zasady);
  2. przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków nie wejdą do majątku wspólnego małżonków (zasadą jest bowiem, że takie przedmioty wchodzą do majątku wspólnego);
  3. dla obu małżonków przypadnie określony udział w spadku (w takiej sytuacji udziały przypadające każdemu z nich wchodzą w skład ich majątków osobistych);
  4. udziały przeznaczone dla każdego z małżonków wejdą do ich majątku wspólnego.

Do majątku osobistego wchodzą przedmioty nabyte w drodze darowizny

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą przedmioty nabyte na podstawie umowy darowizny. Spadkodawca może jednak postanowić inaczej                    i zdecydować, że będą one wchodzić w skład majątku wspólnego.

Decydujące znaczenie ma więc w tym przypadku treść umowy darowizny. W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzi przedmiot nabyty zarówno przez zwykłą darowiznę, jak i darowiznę obciążoną poleceniem. Polecenie, to instytucja, która polega na tym, że darczyńca może nałożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania (np. obowiązek wystawienia darczyńcy nagrobku po jego śmierci).

Przedmiot umowy darowizny może jednak wchodzić w skład majątku wspólnego jeżeli:

  1. stroną umowy darowizny jest dwójka małżonków (jako obdarowani) i została ona dokonana przez darczyńcę z określeniem wejścia przedmiotu darowizny do majątku wspólnego,
  2. obdarowanym jest tylko jeden z małżonków, ale w umowie darczyńca zastrzegł, że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego.

Z uwagi na podobieństwo do umowy darowizny, w skład majątku osobistego wchodzi także kwota wypłacona po śmierci posiadacza rachunku przez bank jednemu z małżonków jako osobie wskazanej przez posiadacza w umowie rachunku bankowego (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci, czyli tzw. zapis bankowy). Kwota ta nie staje się jednak składnikiem majątku osobistego, jeśli posiadacz w umowie wskazał oboje małżonków.

Rzeczy osobistego użytku wchodzą do majątku osobistego małżonków
Przedmiotem codziennego użytku wchodzącym w skład majątku osobistego małżonków są m.in. ubrania.

Do majątku osobistego wchodzą przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb małżonka

W skład majątku osobistego wchodzą przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. Bez znaczenia jest w tym przypadku to, czy przedmioty te zostały nabyte ze środków pochodzących z majątku wspólnego, czy za środki z majątku osobistego

Przykładowo w skład majątku osobistego wchodzą takie przedmioty jak:

  • odzież,
  • zegarek,
  • przedmioty ortopedyczne,
  • okulary,
  • aparat słuchowy,
  • wózek inwalidzki,
  • sprzęt wędkarski,
  • sprzęt sportowy.

W kategorii podmiotów służących wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego z małżonków nie mieści się samochód osobowy nawet, jeśli korzysta z niego tylko jeden z małżonków. Może on bowiem służyć do zaspokojenia potrzeb także innych członków rodziny.

Prawa niezbywalne przysługujące tylko jednemu małżonkowi wchodzą do jego majątku osobistego

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą prawa niezbywalne, przysługujące tylko jednemu z nich. Prawo jest niezbywalne, jeśli przepis prawny zabrania przeniesienia go na inny podmiot (np. na podstawie umowy sprzedaży).

W skład majątku osobistego wchodzą w szczególności następujące prawa niezbywalne:

  1. prawo do alimentów,
  2. użytkowanie (rodzaj ograniczonego prawa rzeczowego),
  3. służebności osobiste (np. służebność mieszkania, służebność przejazdu, służebność czerpania wody ze studni),
  4. prawa wynikające z umowy o dożywocie,

Do majątku osobistego wchodzą nagrody za osobiste osiągnięcia

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą nagrody za osobiste osiągnięcia każdego z małżonków. Chodzi tu przede wszystkim o nagrody przyznane za szczególne osiągnięcia twórcze, a więc nagrody literackie, artystyczne, naukowe, techniczne, uzyskiwane na różnych konkursach. Ponadto w skład majątku osobistego wchodzą nagrody o charakterze nie twórczym (np. nagrody za uratowanie czyjegoś życia, czy też nagrody sportowe).

Do majątku osobistego nie wchodzą natomiast nagrody określone przez przepisy prawa pracy i układy zbiorowe pracy. Chodzi tu na przykład o tzw. trzynastkę, należności za sporządzenie bilansu, wynagrodzenie za dodatkową pracę, pracownicze nagrody specjalne.

Autorskie prawa majątkowe wchodzą do majątku osobistego
Autorskie prawa majątkowe wchodzą do majątku osobistego małżonka, który stworzył utwór podlegający ochronie prawnoautorskiej.

Do majątku osobistego wchodzą prawa autorskie, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą:

  1. prawa autorskie i prawa pokrewne, 
  2. prawa własności przemysłowej,
  3. inne prawa twórcy.

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, a więc każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w dowolnej postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia oraz sposobu wyrażenia.

Do praw pokrewnych zalicza się natomiast:

  • prawa do artystycznych wykonań,
  • prawa do fonogramów i wideogramów,
  • prawa do nadań programów,
  • prawa do pierwszych wydań,
  • prawa do wydań naukowych oraz krytycznych.

Prawo własności przemysłowej reguluje z kolei stosunki w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych, przemysłowych, znaków towarowych (usługowych), oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych.

Majątek osobisty stanowią wierzytelności z tytułu wynagrodzenia z pracę lub innej działalności zarobkowej

W skład majątku osobistego wchodzą wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków pod warunkiem, że nie zostały jeszcze zrealizowane (np. wynagrodzenie i inne dochody nie zostały jeszcze pobrane, wypłacone). 

Jeśli wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków zostały już zrealizowane (należna kwota zostałą wypłacona), to wchodzą w skład majątku wspólnego.

Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej wchodzą do majątku osobistego

W skład majątku osobistego wchodzą prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej. Chodzi tu w szczególności prawa majątkowe wynikające z umowy spółki cywilnej, takie jak:

  • prawo i obowiązek prowadzenia oraz reprezentowania spółki,
  • prawo do wystąpienia ze spółki,
  • prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd.

Prawa te należą do majątku osobistego z każdego z małżonków zarówno wtedy, gdy

  1. tylko jedno z małżonków jest wspólnikiem spółki;
  2. oboje małżonkowie są wspólnikami w spółce, która została zawiązana z udziałem osób trzecich;
  3. każde z małżonków jest wspólnikiem innej spółki;
  4. spółka jest zawiązana przez oboje małżonków.
Zadośćuczynienie za krzywdę doznaną na skutek wypadku wchodzi do majątku osobistego pokrzywdzonego małżonka.

Do majątku osobistego wchodzą odszkodowanie za uszkodzenie ciała i rozstrój zdrowia oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą z reguły przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę. Należy jednak podkreślić, że w skład majątku osobistego wchodzą tylko świadczenia należne małżonkowi, który sam doznał szkody na osobie.

W skład majątku osobistego małżonka zalicza wszelkie koszty wynikłe z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, na przykład:

  • koszty leczenia,
  • koszty dodatkowego odżywiania,
  • koszty rehabilitacji,
  • koszty przygotowania do innego zawodu,
  • zadośćuczynienie za krzywdę.

Ponadto do majątku osobistego należą m.in.:

  • przysługujące jednemu z małżonków zadośćuczynienie za krzywdę doznaną na skutek pozbawienia wolności albo skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu;
  • zadośćuczynienie za krzywdę doznaną przez najbliższych członków rodziny zmarłego;
  • zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w razie naruszenia dobra osobistego;
  • wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia oraz pobrane z tego tytułu kwoty;
  • wierzytelność o rentę należną poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia w przyszłości.

W skład majątku osobistego nie wchodzi natomiast renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia w przyszłości. Wchodzi ona w skład majątku wspólnego.

Do majątku osobistego wchodzą rzeczy nabyte w zamian za inne składniki majątku osobistego

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez każdego z małżonków w zamian za przedmioty stanowiące już wcześniej jego majątek osobisty.

Jest to wyraz tzw. surogacji (zastąpienia jednego składnika majątku innym składnikiem majątku). Surogacja zachodzi jeżeli spełnione są dwa warunki:

  1. jedno i to samo zdarzenie powinno spowodować wyjście określonego przedmiotu z majątku odrębnego i nabycie innego;
  2. przedmiot nabyty powinien być uzyskany kosztem majątki osobistego.

Przykładem surogacji jest zakup mieszkania za środki zgromadzone przed zawarciem małżeństwa (powstaniem wspólności majątkowej małżeńskiej). Kwota wchodząca w skład majątku osobistego (zgromadzona przed zawarciem małżeństwa) zostaje bezpośrednio wydatkowana na zakup mieszkania. W takim przypadku jeden składnik majątkowy (pieniądze) zostaje zastąpiony bezpośrednio (w ramach jednej czynności prawnej dotyczącej zarówno pieniędzy, jak i mieszkania) innym składnikiem majątkowym (mieszkaniem).

Dodaj komentarz