Czy wspólność majątkowa małżeńska powstaje tylko w chwili ślubu?

W najbardziej typowej sytuacji wspólność majątkowa pomiędzy małżonkami powstaje w momencie zawarcia małżeństwa. Nie jest to jednak jedyny przypadek kiedy dochodzi do powstania tej wspólności.

Do powstania wspólności majątkowej małżeńskiej (wspólności ustawowej) dochodzi także następujących przypadkach:

  1. na skutek uchylenia ubezwłasnowolnienia małżonka
  2. na skutek umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego dotyczącego małżonka
  3. na skutek zniesienia separacji
  4. w razie zmiany lub rozwiązania małżeńskiej umowy majątkowej (intercyzy)

Przy zaliczeniu danego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego istotne znaczenie ma jednak chwila, w której małżonkowie definitywnie go nabyli. Wspólność majątkowa małżeńska (wspólność ustawowa) obejmuje bowiem te przedmioty majątkowe, które zostały nabyte tylko w czasie jej trwania.

Ma to szczególnie istotne znaczenie w przypadku zawierania umowy przedwstępnej. Jeżeli do zawarcia umowy przedwstępnej doszło jeszcze przed zawarciem małżeństwa, a do umowy docelowej (przyrzeczonej) – np. umowy sprzedaży mieszkania – doszło już po jego zawarciu, to majątek nabyty na podstawie umowy przyrzeczonej będzie wchodził w skład majątku wspólnego małżonków (nawet jeżeli do zapłaty części lub całości ceny sprzedaży doszło przed zawarciem małżeństwa).

Może się to wydawać nieuczciwe, zwłaszcza w przypadku dokonania zapłaty całej ceny sprzedaży jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Nie mniej jednak, jeżeli do nabycia majątku dojdzie już po powstaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, majątek ten zostanie objęty wspólnością ustawową.

Wspólność majątkowa powstaje po ślubie
Wspólność ustawowa małżeńska powstaje automatycznie po zawarciu małżeństwa

Powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej po zawarciu małżeństwa

Sposoby zawarcia małżeństwa

Zawarcie małżeństwa wywołuje wiele skutków prawnych. Jednym z nich jest to, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa).

Małżeństwo można zawrzeć przed:

  1. kierownikiem urzędu stanu cywilnego,
  2. duchownym kościoła albo innego związku wyznaniowego,
  3. polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.

W pierwszym przypadku małżeństwo jest zawarte, jeśli kobieta i mężczyzna równocześnie złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński. Potocznie mówi się, że jest to “ślub państwowy”.

Kobieta i mężczyzna mogą także zawrzeć związek małżeński, który podlega prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, ale wywołuje takie same skutki jak zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Zawiera się wtedy tzw. “małżeństwo wyznaniowe” (ślub kościelny). Taki związek małżeński zostaje zawarty, jeśli kobieta i mężczyzna oświadczą przed duchownym, że chcą zawrzeć małżeństwo podlegające prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi następnie akt małżeństwa. Aby jednak zawarcie takie małżeństwa było możliwe, między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym musi obowiązywać ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między tymi dwoma podmiotami. Umowa lub ustawa powinna przewidywać możliwość wywołania przez taki związek małżeński skutków, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Przykładem takiej umowy jest tzw. Konkordat, a więc umowa między danym państwem a Stolicą Apostolską. W Polsce Konkordat obowiązuje od 28 lipca 1993 roku.

Mężczyzna i kobieta, którzy mają polskie obywatelstwo mogą także zawrzeć małżeństwo za granicą. Muszą w tym celu udać się do polskiego konsula lub osoby wyznaczonej do wykonywania funkcji konsula i złożyć jednocześnie oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński.

Kiedy zawarcie małżeństwa nie skutkuje powstaniem wspólności majątkowej małżeńskiej?

Zawarcie małżeństwa nie zawsze jednak powoduje powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej (wspólności ustawowej). Są bowiem trzy sytuacje, w których mimo zawarcia małżeństwa nie powstaje wspólność ustawowa.

Pomimo zawarcia małżeństwa wspólność majątkowa małżeńska (wspólność ustawowa) nie powstaje, jeżeli:

  1. małżonkowie zawrą przed ślubem umowę majątkową małżeńską (tzw. intercyzę);
  2. którykolwiek z małżonków w chwili zawarcia małżeństwa był ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo;
  3. w stosunku do któregokolwiek z małżonków została ogłoszona upadłość przed zawarciem małżeństwa i postępowanie upadłościowe nie zostało jeszcze umorzone, ukończone lub uchylone.
Ustawowa wspólność majątkowa małżeńska ustaje w przypadku ubezwłasnowolnienia
Uchylenie ubezwłasnowolnienia przywraca wspólność majątkową małżeńską

Powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej, a ubezwłasnowolnienie

Rodzaje ubezwłasnowolnienia

Istnieją dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

  • ubezwłasnowolnienie całkowite
  • ubezwłasnowolnienie częściowe.

Osoba, która ukończyła 13 lat może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeśli nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem na skutek:

  • choroby psychicznej,
  • niedorozwoju umysłowego,
  • innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

Natomiast częściowo ubezwłasnowolniona może być osoba pełnoletnia, wobec której brak podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale która wymaga pomocy do prowadzenia jej spraw, z powodu wymienionych powyżej sytuacji.

Ubezwłasnowolnienie, a możliwość zawarcia małżeństwa

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa. Jest to bowiem okoliczność wyłączająca zawarcie małżeństwa. W tym przypadku chodzi o formalne ubezwłasnowolnienie (wydanie przez sąd prawomocnego orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu), a nie o istnienie samych podstaw do ubezwłasnowolnienia. Jeżeli dojdzie do zawarcia małżeństwa z osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną można żądać unieważnienia małżeństwa (tak długo, jak nie dojdzie do uchylenia ubezwłasnowolnienia).

Związek małżeński może zawrzeć osoba ubezwłasnowolniona częściowo. Wyjątkiem jest sytuacja, w której taka osoba cierpi na chorobę psychiczną albo niedorozwój umysłowy. Wtedy bowiem zawarcie małżeństwa jest niedopuszczalne. Sąd może jednak w takim przypadku zezwolić na zawarcie małżeństwa, wtedy małżeństwo będzie skutecznie zawarte.

W przypadku zawarcia małżeństwa z osobą ubezwłasnowolnioną wspólność majątkowa nie powstaje

Zawarcie małżeństwa z osobą ubezwłasnowolnioną skutkuje zawsze automatycznym powstaniem rozdzielności majątkowej pomiędzy małżonkami. Rozdzielność majątkowa powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa (obowiązuje od początku małżeństwa).

Dotyczy to zarówno:

  • zawarcia małżeństwa z osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie (co nie powinno w ogóle nastąpić, a co skutkuje możliwością żądania unieważnienia małżeństwa);
  • zawarcia małżeństwa z osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie;
  • zawarcia małżeństwa z osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym po uzyskaniu zgody sądu.

Ubezwłasnowolnienie po ślubie, a wspólność majątkowa małżeńska

Rozdzielność majątkowa może także powstać z powodu ubezwłasnowolnienia już po zawarciu małżeństwa. Do takiej sytuacji dojdzie w przypadku ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków dopiero po zawarciu małżeństwa (nawet wiele lat od ślubu).

W takim przypadku wspólność majątkowa małżeńska (albo inny ustrój majątkowy) zostanie uchylona, a pomiędzy małżonkami będzie obowiązywała rozdzielność majątkowa. Skutek taki następuje automatycznie z mocy prawa z dniem uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu.

Powstanie wspólności małżeńskiej po uchyleniu ubezwłasnowolnienia

Jeśli ustaną przyczyny ubezwłasnowolnienia, sąd uchyla postanowienie o ubezwłasnowolnieniu (dochodzi do tego z urzędu lub na wniosek osoby uprawnionej do złożenia takiego wniosku – w szczególności osoby ubezwłasnowolnionej lub jego małżonka).

Uchylenie ubezwłasnowolnienia powoduje powstanie pomiędzy małżonkami wspólności majątkowej małżeńskiej (wspólności ustawowej). Sąd w orzeczeniu o uchyleniu ubezwłasnowolnienia nie rozstrzyga o powstaniu wspólności między małżonkami. Skutek ten następuje bowiem z mocy prawa w chwili uchylenia ubezwłasnowolnienia.

Przyczyny ubezwłasnowolnienia całkowitego ustają, jeśli np. osoba cierpiąca na alkoholizm lub narkomanię przestanie pić lub zażywać narkotyki i w związku z tym będzie już w stanie sama kierować swoim postępowaniem.

Wspólność majątkowa małżeńska ustaje w przypadku upadłości małżonka
Wspólność majątkowa małżeńska zostaje przywrócona po zakończeniu postępowania upadłościowego

Powstanie i ustanie wspólności majątkowej w przypadku upadłości małżonka

Kiedy ogłasza się upadłość małżonka?

Może zdarzyć się sytuacja, w której jeden z małżonków popada w długi. Dopóki spłaca je terminowo, nie ma powodów do zbytnich zmartwień. Sytuacja pogarsza się, jeśli dłużnik stanie się niewypłacalny. Wtedy w pewnych przypadkach możliwe jest ogłoszenie jego upadłości.

Co jednak należy rozumieć przez niewypłacalność? Kiedy dłużnik jest niewypłacalny? Przyjmuje się, że z niewypłacalnością dłużnika mamy do czynienia, jeśli utracił on zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Powstaje więc pytanie, jakie opóźnienie powinien mieć dłużnik, aby uznać go za niewypłacalnego? Przyjmuje się, że ma to miejsce, gdy dłużnik opóźnia się w wykonaniu zobowiązań pieniężnych ponad 3 miesiące.

Wspólność majątkowa małżeńska nie powstaje przy upadłości ogłoszonej przed małżeństwem

Czasem zdarza się, że przed zawarciem małżeństwa wobec jednego z małżonków była ogłoszona upadłość. W takiej sytuacji przyjmuje się, że pomiędzy małżonkami nie powstał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej (wspólności ustawowej). Od chwili zawarcia małżeństwa między małżonkami obowiązywała rozdzielność majątkowa.

Wspólność ustawowa ustaje przy upadłości ogłoszonej po zawarciu małżeństwa

W razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków po ślubie ustaje wspólność majątkowa małżeńska (wspólność ustawowa), a powstaje rozdzielność majątkowa. Dotyczy to także tzw. upadłości konsumenckiej.

Jeśli wobec jednego z małżonków ogłoszono upadłość już po zawarciu małżeństwa, a małżonkowie byli objęci wspólnością ustawową, to z dniem ogłoszenia upadłości majątek wspólny wchodzi do masy upadłości.

Skutkuje to tym, że nie można go podzielić. Małżonek upadłego nie pozostaje jednak bez wyjścia. Może bowiem dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym przez zgłoszenie tej wierzytelności sędziemu-komisarzowi.

Często zdarza się, że upadłość ogłasza się wobec małżonka, który prowadził przedsiębiorstwo. W takiej sytuacji przyjmuje się domniemanie, że majątek wspólny, który powstał w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego nabyto ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa. Do masy upadłości nie wlicza się przedmiotów służących małżonkowi upadłemu wyłącznie do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, nawet jeśli przedmioty te są objęte wspólnością. Wyjątkiem są jednak przedmioty majątkowe nabyte do majątku wspólnego w ciągu 2 lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej po umorzeniu, ukończeniu lub uchyleniu postępowania upadłościowego

Wspólność majątkowa małżeńska (wspólność ustawowa) powstaje, gdy upadły małżonek odzyskuje możliwość rozporządzania swoim majątkiem. Ma to miejsce w razie prawomocnego umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego.

Postępowanie upadłościowe zostaje umorzone w trzech przypadkach:

  1. majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;
  2. wierzyciele zobowiązani uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego-komisarza nie złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, a brak jest płynnych funduszów na te koszty;
  3. wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili swoje wierzytelności, żądają umorzenia postępowania.

Sąd stwierdza ukończenie postępowania upadłościowego w dwóch przypadkach:

  1. po wykonaniu ostatecznego planu podziału.
  2. po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli w toku postępowania.

Postępowanie upadłościowe zostaje uchylone w razie prawomocnego odrzucenia albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Sąd w postanowieniu o umorzeniu, ukończeniu lub uchyleniu postępowania upadłościowego nie orzeka o ponownym powstaniu wspólności majątkowej małżeńskiej między małżonkami. Skutek ten następuje z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu, ukończeniu lub uchyleniu postępowania upadłościowego.

Wspólność majątkowa powstaje po ustaniu separacji
Ustanie separacji powoduje przywrócenie wspólności majątkowej małżeńskiej

Powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej po ustaniu separacji

Czym jest separacja?

Separacja znosi prawa majątkowe i niemajątkowe małżonków. W zakresie tych pierwszych, separacja wywołuje takie same skutki jak rozwód. Separacja charakteryzuje się jednak tym, że żaden z małżonków nie może ponownie zawrzeć małżeństwa. Po orzeczeniu separacji, małżonków nadal łączy bowiem związek małżeński.

Separacji może żądać każde z małżonków, jeśli:

  1. nastąpił między nimi zupełny rozkład pożycia (np. zanikły więzi duchowe, fizyczne lub gospodarcze);
  2. nie mają ze sobą wspólnych małoletnich dzieci.

Zatem mimo zupełnego rozkładu pożycia sąd nie może orzec separacji, jeśli przez to miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeśli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego było by np. orzeczenie separacji, gdy jeden z małżonków z powodu choroby potrzebowałby stałej pieczy oraz pomocy.

Separacja powoduje ustanie wspólności ustawowej

Separacja ma także wpływ na wspólność majątkową małżeńską (wspólność ustawową). Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Zatem w tym momencie między małżonkami ustaje wspólność ustawowa.

Należy jednak pamiętać, że rozdzielność majątkowa nie powstaje, jeśli istniała już wcześniej np. na skutek zawarcia intercyzy.

Wspólność majątkowa małżeńska powstaje po zniesieniu separacji

Z chwilą zniesienia separacji ustaje rozdzielność majątkowa, a powstaje wspólność majątkowa małżeńska (wspólność ustawowa). Sąd nie orzeka jednak o tym w postanowieniu o zniesieniu separacji, ponieważ ustrój ten powstaje z mocy prawa z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zniesieniu separacji.

Należy jednak pamiętać, że wspólność ustawowa nie powstaje, jeśli w chwili zniesienia separacji jeden z małżonków jest ubezwłasnowolniony lub ogłoszono jego upadłość. W takiej sytuacji między małżonkami nadal istnieje rozdzielność majątkowa.

Ustrój majątkowy po zniesieniu separacji powstaje na nowo. Nie jest to więc kontynuacja ustroju małżonków obowiązującego przed orzeczeniem separacji. W trakcie trwania postępowania o zniesienie separacji małżonkowie mogą jednak wystąpić o utrzymanie rozdzielności majątkowej. W takiej sytuacji sąd jest związany zgodnym wnioskiem małżonków.

Zmiana umowy majątkowej pomiędzy małżonkami może przywrócić wspólność majątkową
Umowa majątkowa małżeńska (intercyza) może przywrócić wspólność majątkową pomiędzy małżonkami

Powstanie wspólności ustawowej małżeńskiej po rozwiązaniu lub zmianie umowy majątkowej

Czym są umowy majątkowe małżeńskie (intercyzy)?

Każdy z nas słyszał o intercyzie. Nazwą tą określa się umowę małżeńską majątkową. Małżonkowie mogą bowiem rozszerzyć lub ograniczyć wspólność majątkową małżeńską (wspólność ustawową) albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Dopuszczalne są więc następujące umowy:

  1. umowa rozszerzająca wspólność ustawową
  2. umowa ograniczająca wspólność ustawową,
  3. umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową,
  4. umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

W celu sporządzenia, którejś z wyżej wymienionych umów małżonkowie powinni udać się do notariusza. Umowa taka powinna być bowiem zawarta w formie aktu notarialnego. Intercyzę można zawrzeć przed zawarciem małżeństwa albo w trakcie jego trwania.

Umowa rozszerzająca wspólność majątkową małżeńską (wspólność ustawową) to umowa określająca, że do majątku wspólnego wejdą przedmioty lub prawa, które w zwykłej sytuacji wchodziłyby w skład majątku osobistego każdego z małżonków. Możliwość rozszerzania wspólności majątkowej ma jednak pewne ograniczenia, zostaną one omówione w innym miejscu.

Umowa ograniczająca wspólność majątkową małżeńską określa z kolei, że do majątku wspólnego nie wejdą przedmioty majątkowe, które weszłyby do niego w normalnej sytuacji po powstaniu wspólności ustawowej.

Małżonkowie mogą także w drodze umowy ustanowić rozdzielność majątkową. W przypadku, gdy umowa stanie się skuteczna w momencie zawarcia małżeństwa, w ogóle nie powstaje majątek wspólny. Jeśli natomiast małżonkowie zawrzą umowę w trakcie trwania małżeństwa, to dotychczasowy ustrój majątkowy ustaje, a między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa. Rozdzielność majątkowa charakteryzuje się tym, że każdy z małżonków zachowuje majątek, który nabył przed zawarciem umowy oraz majątek nabyty po jej zawarciu.

Małżonkowie mogą również na mocy umowy majątkowej ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. W takiej przypadku sytuacja małżonków wygląda podobnie jak przy obowiązywaniu umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową. Zmienia się ona jednak po ustaniu rozdzielności majątkowej. Wtedy małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może domagać się wyrównania dorobków na dwa sposoby: przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Za dorobek każdego z małżonków należy uznać wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej.

Powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej po rozwiązaniu umowy majątkowej

Małżonkowie w trakcie trwania małżeństwa mają możliwość rozwiązania umowy majątkowej małżeńskiej zawartej przed wstąpieniem w związek małżeński, jak i w czasie jego trwania. Rozwiązanie umowy powinno nastąpić w formie aktu notarialnego.

Z rozwiązaniem umowy majątkowej małżeńskiej wiąże się istotny skutek. Od tej pory bowiem między małżonkami powstaje wspólność majątkowa małżeńska. Możliwe jest jednak określenie momentu powstania tego skutku w późniejszym okresie.

Powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej po zmianie umowy majątkowej

W trakcie obowiązywania ustroju majątkowego innego niż wspólność majątkowa małżeńska (wspólność ustawowa) małżonkowie mogą w każdej chwili postanowić o zmianie tej umowy na domyślny ustrój majątkowy. W takim przypadku powstanie ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.

Możliwość zmiany umowy majątkowej małżeńskiej ma jednak pewne ograniczenia. Nie jest możliwa zmiana takiej umowy na domyślny ustrój majątkowy w przypadku, w którym dochodzi do ustanowienia rozdzielności majątkowej automatycznie, z mocy przepisów prawa. Kwestia ta była omawiana we wcześniejszej części tego wpisu (np. po ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków).

Dodaj komentarz