Surogacja w majątku osobistym – rzeczy nabyte w zamian za inne składniki majątku osobistego

Surogacja, a majątek osobisty małżonków

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą tylko przedmioty wymienione w przepisie art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Inne przedmioty nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

W skład majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą między innymi przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej w zamian za składniki majątku osobistego. Zastępowanie jednego składnika majątku innym składnikiem majątku jest określane jako surogacja. Zgodnie z art. 33 pkt 10 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przedmioty nabyte na zasadzie surogacji wchodzą w skład majątku osobistego małżonka.

Czym jest surogacja?

Istotą surogacji jest to, że do majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności przez każdego z małżonków w zamian za przedmioty, które stanowią jego majątek osobisty. 

Surogacja polega więc na zastąpieniu jednego składnika majątku osobistego innym składnikiem. Jej celem jest zachowanie wartości majątku osobistego, mimo iż nastąpiła zmiana jego poszczególnych składników.

Surogacja musi spełniać dwie przesłanki:

1. jedno i to samo zdarzenie musi spowodować wyjście określonego przedmiotu z majątku odrębnego i nabycie innego przedmiotu majątkowego;
2. przedmiot nabyty powinien zostać uzyskany także w sensie ekonomicznym kosztem majątku odrębnego.

W polskim prawie rodzinnym obowiązuje zasada pełnej surogacji majątków osobistych. Oznacza ona, że w skład majątku osobistego wchodzą przedmioty nabyte w zamian za każdy składnik majątku osobistego.

Surogację można wyłączyć tylko przez intercyzę, a więc umowę majątkową małżeńską, która rozszerza wspólność majątkową.

Kiedy surogacja nie zachodzi?

Surogacja nie zachodzi wtedy, gdy przedmiot stanowiący odrębną własność małżonka został:

• zużyty,
• skonsumowany,
• sprzedany,
• uzyskane pieniądze zostały zużyte, a nowy przedmiot tego samego rodzaju i o tym samym przeznaczeniu gospodarczym został następnie kupiony za pieniądze, które pochodzą z bieżących dochodów małżonka.

Jakie składniki majątku osobistego podlegają surogacji?

Surogacji mogą podlegać:

1. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
2. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
3. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
4. odszkodowanie z tytułu naprawienia wyrządzonej małżonkowi przez inną osobę szkody w przedmiotach majątkowych należących do jego majątku osobistego podlegającego surogacji;
5. odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia majątkowego przedmiotów podlegających surogacji przed skutkami zdarzeń losowych w ubezpieczonym mieniu oraz z tytułu odpowiedzialności cywilnej;
6. spłata z tytułu udziału we współwłasności rzeczy lub z tytułu udziału spadkowego;
7. nieruchomość uzyskana przez małżonka na skutek scalenia gruntów w zamian za objętą scaleniem nieruchomość stanowiącą składnik jego majątku osobistego podlegającego surogacji;
8. nieruchomość zamienna albo odszkodowanie za należącą do majątku osobistego nieruchomość objętą wywłaszczeniem;
9. prawo odrębnej własności lokalu nabyte przez pozostającego w małżeńskiej wspólności ustawowej członka spółdzielni mieszkaniowej, któremu przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu stanowiące jego majątek osobisty.

Przedmioty te mogą zatem wchodzić w skład majątku osobistego każdego z małżonków.

Najczęstsze przypadki surogacji

Z surogacją możemy zetknąć się najczęściej w momencie, w którym dochodzi do sprzedaży wartościowego składnika majątkowego. Ze względu na nasze realia, dotyczy to najczęściej sprzedaży nieruchomości.

Cena sprzedaży uzyskana ze sprzedaży nieruchomości wchodzącej w skład majątku osobistego (np. zakupionej przez jednego małżonka przed zawarciem małżeństwa) wchodzi do majątku osobistego. Jeżeli kwota ta zostanie od razu albo w późniejszym okresie przeznaczona na zakup innej nieruchomości, to kolejna nieruchomość będzie także wchodził do majątku osobistego.

Surogacja będzie przebiegała w sposób następujący:

1. mieszkanie zakupione przed zawarciem małżeństwa (majątek osobisty),
2. pieniądze uzyskane ze sprzedaży nieruchomości (majątek osobisty),
3. nowe mieszkanie zakupione za pieniądze uzyskane ze sprzedaży poprzedniego mieszkania (majątek osobisty).

W przypadku sporu co do zaliczenia konieczne jest wykazanie związku pomiędzy poszczególnymi operacjami (etapami) dowodzącego „przemieniania się” jednego składnika majątku w inny składnik majaku (np. wyciągi z rachunków bankowych).