W skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty lub prawa majątkowe, które zostały nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (art. 31 § Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).
W szczególności w skład majątku wspólnego wchodzą dochody z:
- majątku wspólnego małżonków,
- majątku osobistego każdego z małżonków.
O ile dla większości osób jest rzeczą naturalną, że w skład majątku wspólnego wchodzą dochody uzyskiwane z majątku wspólnego (cały czas obracamy się w ramach jednej puli majątkowej), to zaskoczeniem bywa kwestia dochodów z majątku osobistego.
W takim przypadku dochodzi do pewnego transferu pomiędzy majątkiem wspólnym i osobistym – dochody z jednej puli majątkowej (majątku osobistego) wchodzą do innej puli majątkowej (majątku wspólnego). Wynika to jednak bezpośrednio z przepisów prawa.
Art. 31 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
[ … ]
Jakie dochody z innych przedmiotów lub praw wchodzą w skład majątku wspólnego?
Przyjmuje się, że dochodami, które należą do majątku wspólnego małżonków są:
- pożytki naturalne rzeczy;
- pożytki cywilne rzeczy;
- pożytki z prawa.
Pożytki naturalne jako składnik majątku objętego wspólnością ustawową małżeńską
W skład majątku wspólnego wchodzą pożytki naturalne rzeczy wchodzących w skład majątku osobistego albo wspólnego, a więc płody i inne odłączone od niej części składowe. Pożytkami naturalnymi są na przykład:
- zboże,
- owoce,
- przychówek zwierząt domowych,
- torf,
- drewno z lasu,
- piasek wydobywany z gruntu
Części składowe rzeczy muszą być jednak od niej odłączone zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki. Przykładowo drewno jest pozyskiwane zgodnie z tymi zasadami, jeśli polega na usuwaniu starodrzewu i zastępowaniu go sadzonkami.
Natomiast wykarczowane drewno z lasu w związku ze zmianą przeznaczenia gruntu nie należy już do majątku wspólnego ustawowego małżonków, ponieważ stanowiło to naruszenie zasad prawidłowej gospodarki.
Pożytki cywilne jako składnik majątku wspólnego
W skład majątku wspólnego małżonków wchodzą także pożytki cywilne rzeczy, a więc dochód, jaki przynosi ona na podstawie danego stosunku prawnego. Dochodem takim są na przykład:
- czynsz najmu,
- czynsz dzierżawy.
Co istotne, do majątku wspólnego wchodzą także pożytki cywilne z umów zawartych przed zawarciem małżeństwa (lub powstaniem ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej z innego powodu). Decydujący jest w tym przypadku moment, w którym pożytki stały się należne (nawet jeżeli nie zostały fizycznie pobrane – np. czynsz najmu nie został fizycznie zapłacony).
Pożytki prawa wchodzą do majątku objętego wspólnością ustawową małżeńską
Do majątku wspólnego ustawowego wchodzą także pożytki prawa. Pożytkami prawa są przychody, które przynosi ono zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, na przykład:
- odsetki od wierzytelności,
- odsetki od należnych jednemu z małżonków spłat spadkowych,
- odsetki od stanowiących majątek osobisty jednego z małżonków rachunków bankowych.
Odłączenie pożytków naturalnych, a przynależność do majątku wspólnego
Dochody z majątku osobistego każdego z małżonków uzyskane w czasie trwania wspólności ustawowej w postaci pożytków naturalnych wchodzą do majątku wspólnego z chwilą ich odłączenia. W tym momencie stają się one odrębnymi od tej rzeczy przedmiotami własności.
Czy niepobrane pożytki cywilne i prawa wchodzą do majątku wspólnego
Wątpliwości budzi to, czy pożytki cywilne i pożytki prawa przypadające za czas trwania wspólności ustawowej, które nie zostały jeszcze pobrane należą do majątku wspólnego, czy też nie.
W tej sprawie pozytywnie wypowiedział się Sąd Najwyższy podejmując Uchwałę z dnia 30 maja 1979 roku wydaną w sprawie III CZP 29/79. W uzasadnieniu uchwały wskazano, że do majątku wspólnego należą także wierzytelności związane z przychodami z majątku odrębnego.
Do majątku wspólnego wchodzi tzw. „czysty dochód”
Sporo wątpliwości budzi to, czy w skład majątku wspólnego wchodzi tzw. czysty dochód osiągnięty z wykorzystaniem majątku osobistego, a więc przychód z majątku osobistego po odjęciu koniecznych wydatków niezbędnych do jego osiągnięcia. Chodzi tu w szczególności o różnego rodzaju podatki i inne obciążenia publicznoprawne.
Sądy najczęściej zajmują stanowisko opowiadające się za zaliczeniem tzw. czystego dochodu do majątku wspólnego małżonków. Wysokość czystego dochodu może zostać ustalona w przypadku czynszu najmu m.in. z uwzględnieniem:
- podatku od nieruchomości,
- podatku dochodowego,
- taksy notarialnej od oświadczenia o poddaniu się rygorowi egzekucji w zakresie opróżnienia lokalu (w przypadku zawarcia umowy najmu okazjonalnego),
- kosztu polisy ubezpieczeniowej.
